از دیرباز، سلامت انسان‌ها همواره دغدغه‌ای بزرگ بوده است. در این میان، پزشکان با دانش و مهارتی که دارند، نقش کلیدی در حفظ و بهبود سلامت جامعه ایفا می‌کنند. در ایران، یکم شهریورماه به عنوان روز پزشک نامگذاری شده است؛ روزی که یادآور خدمات ارزنده پزشکان و به ویژه نابغه پزشکی، ابوعلی سینا است. این مقاله، مروری بر تاریخچه پربار طب در ایران و نقش برجسته شخصیت‌هایی چون ابوعلی سینا و زکریای رازی دارد و اهمیت این روز را در پاسداشت پیشکسوتان این عرصه و انگیزه بخشی به نسل جوان پزشکان، روشن می‌سازد.
ابوعلی سینا که بود؟
اهمیت این روز به دلیل مصادف شدن با زادروز ابوعلی‌سینا نابغه دانش پزشکی در ایران است. به پاس خدمات ارزشمند این دانشمند بزرگ ایرانی و تألیفات و تحقیقات بیشمار وی در علم پزشکی، این روز، روز پزشک نامگذاری شده و هدایای روز پزشک را در این روز به پزشکان هدیه می‌کنند. روز پزشک، روز تجلیل از عاشقان این دانش نجات دهنده است و در تمام جوامع، روزهای مختلفی تحت همین عنوان انتخاب شده است.
اهمیت دانش پزشکی، در دنیا بر هیچکس پوشیده نیست، چرا که بقا و حیات و ادامه عمر هر موجود زنده‌ای در جهانِ هستی بسته به سلامت رو‌ح و تن آن موجود است و حفظ و نگهداری از این سلامت، در دستان توانای پزشکان قرار دارد. پزشکی از حساس‌ترین حرفه‌های جهان است چرا که سروکار یک درمانگر با جان انسان‌هاست. بشر در تمام ادوار تاریخ به وجود پزشکان باتجربه و شریف، نیازمند بوده، هست و خواهد بود. این در حالیست که پزشک با ادای یک سوگند به نجات جان و زندگی بیمار متعهد می‌شود.
تمامی ملت‌ها به مفاخر و چهره‌های برتر خود در گذشته، اهمیت داده و همه‌ساله با یادآوری خدمات و تلاشها و آثار ارزشمند این چهره‌‌ها به حرکت و پیشبرد اهداف طولانی مدت خود در آینده، جامه عمل می‌پوشانند. چرا که یکی از علائم حیات و زنده ماندن و زنده بودن هر ملتی، توجه به گذشته فلسفی، علمی، فرهنگی، ادبی، سیاسی و اجتماعی آن ملت است. میراثی که گذشتگان با تحمل رنج و سختی‌های فراوان برای ما و نیز آیندگان برجا گذاشته‌اند، بسیار عزیز و گران‌مایه است.
اهمیت نامگذاری یکم شهریور ماه به شأن و مقام علمی و انسانی دانشمند و نابغه ایرانی، ابوعلی‌سینا برمی‌گردد. بخش مهمی از تاریخ پزشکی در ایران و جهان، مدیون چهره‌ای است که در این روز متولد شده است.
زندگی ابوعلی سینا قانون شفا،یادنامه روز پزشک
ابوعلی‌سینا از نام‌آوران و تأثیرگذارترین‌های دانش ایران‌زمین است. آثار وی در زمینه فلسفه ارسطویی و پزشکی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. وی در یکم شهریور ۳۵۹ در بخارا به دنیا آمد و در ۳۱ خرداد ۴۱۶ در سن ۵۷ سالگی درگذشت. ماحصل تلاشهای تحقیقی و پژوهشی ابن‌سینا، ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون می‌باشد که بسیاری از آنها در باب پزشکی و فلسفه است. او مشهورترین دانشمند ایرانی و در زمره فیلسوفان بزرگ جهان است. وی را با عناوین پزشک، ریاضی‌دان، شیمی‌دان، منجم، فیزیک‌دان، روان‌شناس، زمین‌شناس، جغرافی‌دان، شاعر، منطق‌دان و فیلسوف نیز می‌شناسند.
ابن‌سینا در ۱۸ سالگی بر بسیاری از علوم، تسلط کامل داشت و بیشتر پیشرفت‌هایش حاصل تلاشها و استدلال‌های شخصی خود اوست. وی شاگردان کارآمدی را نیز تربیت نمود که هرکدام از نام‌آوران روزگار خود شدند.
ابوعلی‌سینا بر علوم پزشکی سایر ملل نیز تأثیرگذار بود؛ دو کتاب بسیار مهم تحت عناوین «شفا» و «قانون»، از معروف‌ترین و مهمترین آثار تاریخ پزشکی است که هنوز مرجع و رفرنس بسیار مهمی برای متخصیصن در این رشته است. وی از کودکی به خواص گیاهان درمان و دارو و طبابت علاقمند بود و از حیث نیروی جسمی و ذهنی بسیار توانا بود.
ابوعلی‌سینا پیش از سایر پزشکان به تشخیص سرطان رسید؛ مننژیت را شناخت؛ مسری بودن بیماری سل را توضیح داد، ارتباط عفونت‌های روده را با کرم‌های رودوی پیدا کرد. به درمان بیماریهای روانی پرداخت، رساله‌ای درباب داروهای قلب نوشت و خدمات بیشمار دیگری را به علم و جامعه پزشکی ارزانی داشت.
کتاب قانون ابن‌سینا، یکی از مهمترین کتابهای پزشکی است که طی چندین سده، چه در سرزمین‌های اسلامی و چه در اروپای سده‌های میانه، بر سایر تألیفات دیگر، اشراف و برتری داشت. نظامی عروضی درباره این کتاب می‌گوید: «اگر بقراط و جالینوس زنده شوند، روا بُود که پیش این کتاب سجده کنند.»
ابن‌سینا زندگی یکنواختی نداشت و در طول حیات خود، بخاطر علم و دانش و رسیدن به اهداف خود، سختی‌های زیادی را متحمل شد. وی همچنین مردی سخاوتمند و آزاد اندیش بود که به وضع معیشت فقرا و آزادگی بردگان نیز اهمیت زیادی می‌داد.
از میان پزشکان برجسته ایرانی در گذشته، زکریای رازی نیست از مهترین‌هاست. رازی جزو اولین پزشکانی است که تجربه و آزمایش را وارد علم طب کرد. وی از طبیان حاذق و پزشکی عالی‌قدر بود و در زمان خود، شهرت فراوان داشت. به گفته جرج سارتن پدر تاریخ علم، رازی بزرگترین پزشک ایران و جهان اسلام در زمان قرون وسطی بود.
هنوز هم بعضی از عقاید وی در درمان طب امروزی کاربرد دارد. گفته می‌شود او اولین کسی‌ست که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان داشت و نیز نخستین نوشته اختصاصی در مورد بیماریهای کودکان منسوب به راضی است. او نخستین کسی بود که تجربیات آزمایشگاهی را وارد علم پزشکی کرد. وی معتقد بود که یک پزشک می‌بایست فیلسوف قابلی نیز باشد. بنظر او جهان جایگاه شر و رنج است و تنها راه نجات، چنگ زدن به عقل و فلسفه است.
تاریخچه علم پزشکی در ایران قانون شفا،یادنامه روز پزشک
پزشکی، از جمله علومی‌ست که آن را به گذشته‌های بسیار دور یعنی دوران ماقبل تاریخ نسبت می‌دهند، دوران پیش از اختراع خط و این امر اهمیت درمان و توجه به ماهیت جسمی و روانی انسان را در تمام ادوار تاریخ نشان می‌دهد و از همین جهت پزشکی در طول تاریخ، دوره‌های زمانی مختلفی را در بر می‌گیرد.
شروع تاریخچه پزشکی در ایران به دوره‌ای برمی‌گردد که پاتها در ابتدایی‌ترین زادگاه خود یعنی خوارزم زندگی می‌کردند؛ اولین پزشک ایرانی، سریتا نام دارد. سریتا علاوه بر آگاهی به خواص دارویی گیاهان مختلف و نیز تهیه عصاره‌های درمانی از این گیاهان، دستی بر جراحی نیز داشته است. پس از سریتا در ناحیه‌ا‌ی به نام آریاویژ، یک پزشک آریایی دیگر به نام «یما»، شروع به تشخیص و درمان بسیاری از بیماریهای پوستی و استخوانی و دندانی نمود.
تاریخ پزشکی در ایران، در متون کهن در باب تاریخ پزشکی ایران آمده است، جمشید که نخستین پادشاه پیشدادی ماست کسی‌ست که در دوران پادشاهی‌اش، به مدت هفتصد سال نه گیاهی خشکید و نه جانداری بیمار شد.
بر اساس اوستا، پزشکان در دوران باستان به پنج گروه تقسیمبندی میشدند: اشوپزشک (متخصص بهداشت ودرمان درد)، دادپزشک (پزشک قانونی)، کارد پزشک (جراح)، اوروپزشک (گیاهپزشک) و مانتره پزشک ( روانپزشک).
برزویه، از دیگر پزشکان نامدار ایرانیست که در زمان انوشیروان ساسانی زندگی می‌کرد. مرد خردمندی که کتابهای زیادی را از زبان‌های زنده دنیا به فارسی برگرداند. از دیگر پزشکان ایرانی در گذشته می‌توان به این اشخاص اشاره کرد:
- محمد آغاکرمانی: پزشک و نویسنده رساله در دندان پزشکی که امروزه تنها رساله دندان پزشکی موجود در کتابخانه ملی است.
- ابوزید بلخی: ریاضی‌دان، جغرافی‌دان، پزشک و روان شناس.
- اخوینی بخاری: پزشک و از صاحب نظران درمان مالیخولیا.
- ابوسهیل مسیحی: پزشک و ریاضی‌دان و منجم و نویسنده یکی از مشهورترین کتب پزشکی.
- ابومنصور موفق هروی: پزشک و داروشناس و نویسنده کهن‌ترین کتاب فارسی موجود در داروشناسی.
- محمدبن یوسف هروی: پزشک و نویسنده آثار مهمی درباره آناتومی و آسیب‌شناسی بدن و نیز کتابی درباب سالخوردگی
- ابن ابی صادق: او از شاگردان ابن‌سینا بود که به خاطر آثار ارزشمندش به بقراط ثانی معروف شد.
- برهان الدین کرمانی: پزشک و از بزرگترین نویسندگان کتابهای پزشکی.
- ابوزین کمال: پزشک و نویسنده کتاب شرایط جراحی
- ناصر خسرو: حکیم، شاعیر، فیلسوف و جهانگرد بود که بر اغلب علوم عقلی و نقلی زمان خود مثل فلسفه و حساب و طب و موسیقی و نجوم و کلام، تبحر داشت.
و نیز بسیاری پزشکان دیگر که در گذشته ایران نقش مهم و مؤثری داشته‌اند.
از پزشکان معاصر نیز می‌توان به اشخاصی همچون پروفسور توفیق موسیوند اشاره کرد که استاد جراحی و مخترع نخستین قلب مصنوعی بوده است. علی‌اصغر خدادوست نیز از برجسته‌ترن چشم پزشکان ایرانی و بین‌المللی‌ست که مقالات علمی و تحقیقات گسترده در زمینه‌های مختلف جراحی انجام داده است. پروفسور مجید سمیعی نیز از جراحان مطرح مغز و اعصاب و دارای افتخارات زیادی در حیطه جراحی بین‌المللی می‌باشد. دکتر فرهاد شکوهی(جراح قلب) نیز از دیگر پزشکان معاصر ایرانیست. و بسیاری از جراحان و پزشکان معاصر که در سطح بین‌المللی مطرح و موثر بوده‌اند.
تاریخ پزشکی سرزمین ما از گذشته تا به امروز، پر از افتخارآفرینی‌ها و چهره‌های نام‌آور و مؤثر در دوره‌های مختلف چه در ایران و چه در جهان بوده است. این جریان فکری و عملی همچنان در حال رشد و توسعه می‌باشد و اینهمه، محصول ذات خرد و خردورزی‌ست که از دیرباز در بین ایرانیان رواج داشته است. اینگونه است که سرمایه هر ملتی، خردمندان و دانشمندان آن ملت است.
«با ﺧﺮﺩ ﺑﺪﺍﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻭ ﮔﻮﺍﺭﺍ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺩﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﻭ ﺑﻪ ﺧﻮﺍﺳﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﺁﺭﺯﻭﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﻣﯽﺭﺳﯿﻢ. ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﻮﺩﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﻦ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺗﻤﺎﻡ ﻓﻨﻮﻥ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻓﺎﯾﺪﻩ ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﺪ ﺩﺭ ﭘﺮﺗﻮ ﺧﺮﺩ ﺣﺎﺻﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺑﺎ ﺧﺮﺩ ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪﻩ ﻭ ﻧﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﭘﯽ ﺑﺮﺩﻩﺍﯾﻢ»
بیشتر بخوایند: بسیار سفر باید تا پخته شود خامی
سوالات متداول
